Zelfreflectie oefening in 5 simpele stappen

Jullie gaven een tijdje terug aan meer te willen lezen over mijn opleiding. Het afgelopen halfjaar volgde ik de minor co-design, waar ik design thinking technieken leerde toe te passen in co-creaties. Een belangrijk onderdeel van deze minor waren zelfreflectie sessies, waarbij we met verschillende opdrachten leerden reflecteren op ons werk. Een van deze oefeningen vond ik zo fijn, dat ik ‘m graag met jullie deel.

De (on)zin van (zelf)reflectie

Reflectie heeft een beetje een slechte naam. Op het hbo word je er mee doodgegooid: bij vrijwel elk project moet je een reflectieverslag inleveren, maar er wordt eigenlijk nooit fatsoenlijk les gegeven in reflectie. Want hoe reflecteer je nou precies? En wat is het nut van zo’n reflectie? Met als gevolg dat 9 van de 10 studenten het reflectieverslag de avond voor de deadline schrijft.

Gelukkig heb ik tijdens mijn opleiding een aantal docenten gehad die wel het nut van goede reflectie inzagen en dit ook duidelijk maakten. Inmiddels durf ik zelfs te stellen dat zonder reflectie alle moeite die je in een project steekt niets waard is. Want als je niet stilstaat bij wat er goed ging, of wat er de volgende keer beter kan, wat leer je dan eigenlijk van zo’n project?

Zelfreflectie oefening

Dat is ook meteen het belangrijkste aan zelfreflectie: je moet het wel serieus nemen. Je doet het voor jezelf, niet voor iemand anders. Anders kun je het net zo goed niet doen. Ik kan me voorstellen dat het lastig is om zomaar uit het niets te reflecteren op je eigen werk. Daarom ben ik blij dat Patrick van der Bogt, een van mijn coaches tijdens de minor, me deze oefening leerde.

Hier vind je de uitgebreide versie (in het Engels) van deze oefening. Met toestemming van Patrick deel ik vandaag de iets compactere versie, in het Nederlands. Lees ‘m eens rustig door, en probeer het eens. Zelfs als je nog nooit zo’n oefening hebt gedaan. Je zult echt versteld staan; deze oefening deed me soms dingen beseffen waar ik zonder zelfreflectie nooit achter gekomen was. Terwijl alle ‘antwoorden’ al die tijd gewoon in je zaten.

Zorg dat je pen en papier bij de hand hebt.

Stap 1 – Bepaal je ‘goed werk waarden’

Maak de volgende zin af: ‘Goed werk betekent voor mij dat ik….’

1. …………………………………
2. …………………………………
3. …………………………………

Met deze simpele oefening bepaal je welke waarden belangrijk voor jou zijn in jouw werk(houding). Voor mij zijn dat bijvoorbeeld ‘plezier hebben’, ‘persoonlijke ontwikkeling’ en ‘controle houden’. Schrijf deze waarden op, want later hebben we deze nog nodig.

Stap 2 – Teken een grafiek

Denk aan een huidig of recent ‘project’. Dit kan van alles zijn, zelf koos ik destijds om de gehele minor als ‘project’ te kiezen. Er zit niet echt een limiet aan tijdsspanne van het project, maar zorg wel dat het project recent genoeg plaatsvond zodat je het nog goed kan herinneren.

Teken een grafiek. De horizontale as geeft de tijd aan, deze bepaal je zelf. In principe gewoon de duur van het project, van begin tot eind. De verticale as kun je zelf bepalen. Dit is waar je het project op gaat inschatten. Opties zijn bijvoorbeeld je gemoedstoestand (gelukkig/ongelukkig), of je motivatie (hoog/laag).

Plot vervolgens de grafiek van het project, dat weergeeft hoe je het project ervoer. Markeer drie interessante momenten in deze grafiek als ‘A’, ‘B’ en ‘C’. Meestal zijn dit de dalen en pieken in de grafiek, of momenten waarop iets veranderde of langer aanhield. Geef een korte omschrijving van A, B en C.

Stap 3 – Plot A, B en C in de driehoek

Haal je ‘goed werk waarden’ er weer bij. Teken een driehoek, en schrijf bij elke punt een van je goed werk waarden. Plot vervolgens A, B en C uit stap 2 in deze driehoek. Waar passen ze het best bij?

Het kan voorkomen dat je goed werk waarden positief zijn, maar A, B of C negatief. Probeer dan toch om ze zo goed mogelijk in de driehoek te plotten.

Idealiter vallen A, B en C precies in het midden van de grafiek: dan voldeden al die punten precies aan je ‘goed werk waarden’. Maar je zult zien dat dit in de realiteit vaak niet zo is. Dat geeft niets, daar kun je juist van leren!

Stap 4 – Maak er een verhaal van

Op dit moment ben ik bezig met mijn afstudeeronderzoek, waarbij ik me focus op storytelling. Ook in deze opdracht komt een beetje storytelling voor. Door klassieke narratieve structuren te gebruiken, is het soms makkelijker om je gedachten te verwoorden.

Deze klassieke narratieve structuren komen in bijna elk verhaal voor, en zijn als volgt:

• Verlangen – Wat je wilde bereiken / doen.
• Conflict – Wat een obstakel vormde / je ervan weerhield om door te gaan met je verlangen.
• Actie – Wat je deed om de situatie te beïnvloeden / te veranderen / hoe je je aanpaste.
• Verandering – Hoe de situatie eruit zag / hoe je impact zichtbaar was.

Probeer nu per punt een antwoord te geven, en gebruik daarbij de vorige stappen als input.

Stap 5 – zelfReflectie inception

Sluit de oefening af met een kleine reflectie (een reflectie in een reflectie, hoera!). Schrijf kort op wat je van deze oefening geleerd hebt en wat je met je meeneemt. Moet je iets veranderen, of juist zo voortdoen? Ga je dingen vanaf nu anders aanpakken? Heb je nieuwe inzichten gekregen? Schrijf het op, en houd het bij je.

Eventueel kun je deze korte ‘samenvattingen’ bewaren. Als je deze oefening vaker doet, kun je zo je eigen groei en ontwikkeling bijhouden.

Neem je tijd

Goed, dit kost even tijd. Maar zie het als een investering in jezelf. Bij zelfreflectie is het belangrijk dat je er even rustig voor gaat zitten, wanneer je het ‘snelsnel’ doet (of zoals de gemiddelde student de avond voor de deadline) heeft het geen nut. Ik ben heel erg benieuwd wat jullie van deze oefening vinden. Hebben jullie hier al ervaring mee? Als jullie hier meer over willen lezen dan hoor ik dat ook graag!

Vind je dit soort artikelen leuk? In de categorie mindstyle vind je nog veel meer artikelen over persoonlijke ontwikkeling!